
Założenia powyższe implikują nastawienie w terapii na zmianę zachowania matki w bardzo wczesnej interakcji z dzieckiem. Interakcja jest tu również przedmiotem interwencji klinicznej. Szeroki wachlarz terapii proponowany jest w tym podejściu, należą do nich tzw. terapie intersubiektywne nastawione na wywoływanie komunikowania się partnerów interakcji bez względu na to, z której strony leżą przyczyny braków interakcji (terapie te stosowane są gównie w przypadku zaburzeń rozwojowych, którym towarzyszą deficyty komunikowania np. zespół Retta (Burford & Trevarthen, 1997, za: Trevarthen, 2001), terapie specyficznie nastawione na wspomagania dziecka z SORM - Prelinguistic Millieu Teaching - PMT, Responsive Small Grouop - RSG (Yoder, Warren, 2001), czy video terapie skierowane do matek, które w trakcie sesji są filmowane i odkrywają własne mocne strony w facylitowaniu komunikacyjnych zachowań dziecka Interactional Guidance Susan. McDonough (McDonough, 1991, 1992, 1993 za: Stern, 1995).
Pozytywne konsekwencje spojrzenia z perspektywy psycholigwistyczno – interakcyjnej to:
- otwarte pole do badań nad regułami rządzącymi interakcją między matka a dzieckiem
- możliwość podejścia interdyscyplinarnego do badań interakcji – zarówno genetycznego, jak neuropsychologicznego, czy czysto psychodynamicznego badania podłoża zachowań matki i dziecka w interakcji
- formułowanie dających się obiektywizować wyjaśnień mechanizmu nabywania mowy i mechanizmu SORM
- szeroka gama podejść terapeutycznych nastawionych na kształtowanie komunikacji a nie mowy
Pytania zamiast wniosków:
“Dlaczego prosty opóźniony rozwój mowy, gdyby przyjąć jego istnienie, jest opóźnieniem “prostym”, skoro przez brak możliwości jego objaśnienia za pomocą konkretnych przyczyn staje się bardziej skomplikowany niż inne typy opóźnień” pyta logopeda i językoznawca S. Grabias (Grabias, 1997, str. 27 za: Jastrzębowska 2000). Rzeczywiście, jak widać na przykładzie wymienionych podejść do tego zaburzenia, kwestia jego etiologii oraz sposobu terapii nie jest sprawą prostą. Wieloaspektowe spojrzenie na zjawiska społeczne w tym i psychologiczne może pomóc wszystkim tym, którzy na codzień zmagają się z zagadką jaką w gruncie rzeczy jest mówienie oraz SORM. Zwłaszcza w przypadku rehabilitacji i terapii dzieci z tym zaburzeniem konieczne jest łączenie różnych perspektyw i podejść – interdyscyplinarne korzystanie z dorobku wymienianych tu dziedzin. Interesujące przykłady takiego wieloaspektowego podejścia do terapii dzieci z SORM to: psychostymulacyjna metoda kształtowania mowy i myślenia (Młynarska, Smereka, 2000), program terapeutyczno stymulacyjny - rozwijanie mowy dziecka (Tarkowski, 1993 za: Gałkowski, Jastrzębowska, 1999) czy wspominana już terapia skoncentrowana na self (Zalewska, op.cit.) prowadzona równocześnie z kształtowaniem mowy przez współpracującego z psychologiem logopedę. Szczególnie obiecującym kierunkiem w zakresie terapii dzieci z SORM są terapie intersubiektywne nastawione na rozwijanie komunikacji matki i dziecka (przeważnie za pomocą technik video).
Zestawienie powyższych perspektyw rozpatrywania i rozumienia SORM skłania do postawienia kilku pytań. A mianowicie:
- Jaka jest rola “kąpieli słownych” w terapii dziecka z SORM – czy mówienie do dziecka “przy każdej okazji” wspomaga rozwój mowy czy też zaburza jego doświadczanie siebie?
- Czy jest rzeczą obojętną w jakich słowach jest “kąpane” dziecko?
- Jaką rolę dla rozwoju mowy pełnią reprezentacje psychiczne siebie i dziecka wnoszone przez matkę do relacji z dzieckiem?
- Czy brak mowy w istocie coś nam mówi – to znaczy czy semantyczne aspekty wypowiedzi dziecka z SORM można traktować jako diagnostyczne dla jakiegoś obszaru jego życia psychicznego?
- Czy jest możliwy precyzyjny opis specyfiki języka dzieci z SORM , czy też każde dziecko z SORM mówi inaczej.- brak wspólnych strukturalnych czy semantycznych elementów wypowiedzi dziecka?
- Skoro SORM jest traktowane jako “przejściowy stan, który nie prowadzi do poważniejszych konsekwencji” (Jastrzębowska, 2000 s. 82), to jak należy traktować dane o tym iż:
- dzieci z diagnozą SORM (SLI – E – specific language impairment –expressive) w wieku lat 2 są obciążone poważnym ryzykiem braku widocznej poprawy w ekspresji mowy w wieku lat 3 (Rescorla, 1997),
- zieci z diagnozą SORM w wieku lat 2 mimo iż w wieku lat 8 prezentują wyniki w testach mowy odpowiadające normie, mówią zacznie gorzej w porównaniu z ich “zdrowymi” rówieśnikami (Rescorla, 1997),
- obserwowane pojawienie się mowy u dzieci z SORM polega na znacznym ilościowym rozszerzeniu słownika dziecka, przy stałym braku występowania odpowiednich do wieku struktur gramatycznych (Rescorla, 1990).
- postuluje się objęcie dzieci z opóźnieniami rozwoju mowy programami terapeutycznymi wzmacniającymi komunikacyjne interakcje miedzy rodzicami a dziećmi w celu uniknięcia różnorodnych zaburzeń towarzyszących SORM (ADHD, zaburzenia zachowania, konflikty z rówieśnikami) (Theadore, 1990, za: Carson i in., 1998),
- wskazuje się, że konsekwencja samoistnego opóźnienia rozwoju mowy są późniejsze niepowodzenia szkolne oraz dysleksja (Kurcz, 2000).
- Czy mechanizmu SORM można doszukiwać się w genetyce, skoro przekazywany międzypokoleniowo może być pewien wzorzec komunikowania się czy interakcji między rodzicami a dziećmi (gdyby odwołać się do nie przedstawionej tu perspektywy systemowej) - tego typu wzorce komunikacyjne są źródłem poważnych patologii.
Wymienione pytania oraz kwestia skuteczności wspominanych rodzajów terapii wskazują, że niezbędne są dalsze wnikliwe badania na determinantami Samoistnego Opóźnienia Rozwoju Mowy.
Bibliografia:
Bruner, J. S. (1975). Ontogeneza aktów mowy, w: Shugar, G. W., Smoczyńska, M. (1980). Badania nad rozwojem języka dziecka. Warszawa: PWN
Bruner, J. S. (1977). Early social interaction and language acquisition. W: Schaffer, H. R. (red.): Studies in mother-infant interaction. New York: Academic Press.
Carson, D. K., Klee, T., Perry, C. K., Muskina, G., Donaghy, T. (1998). Comparisons of children with delayed and normal language at 24 months of age on measures of behavioral difficulties, social and cognitive development. Infant Mental Health Journal, 1, 59-75.
Czownicka, A. (1993). Przypadek Mateusza. Psychoza dziecieca: obiekt, symbol i istota terapii analitycznej. Warszawa. Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii UW.
DSM-IV (1994) American Psychiatric Association. Washington DC.
Gałkowski, T., Jastrzębowska, G. (red.) (1999). Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Warszawa, PWN.
Jastrzębowska, G. (1998). Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego.
Jastrzębowska, G. (2000). Istota i klasyfikacje opóxnień w rozwoju mowy - przegląd stanowisk. Logopedia, 28, 69-84.
Konorski, J. (1969). Integracyjna działalnośc mózgu. Warszawa, PWN.
Kurcz, I. (2000). Psychologia języka i komunikacji. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Lock, A., Brown, M. (1981). Perspectives on Early Communications. W: Butterworth, G. (red.) Infancy and Epistemology: An Evaluation of Piagets’s Theory. Brighton: Harvester Press.
Mahler, M. S.; Pine, F.; Bergman, A. (1975). The Psychological Birth of Human Infant. Symbiosis and Individuation. New York, Basic Books.
Meltzer, D. (!975). Explorations in Autism. Clunie Press, Perthshire.
Młynarska, M., Smereka, T., (2000). Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia. Warszawa, WSiP.
Parol, Z. (1997). Dziecko z niedokształceniem mowy. Diagnoza, analiza, terapia. Warszawa, WSiP.
Rescorla, L., Schwartz, E. (1990). Outcomes of toddlers with specific expressive language delay. Applied psycholinguistics, 11, 393 – 407.
Rescorla, L., Roberts, J., & Dahlsgaard, K. (1997). Late talkers at 2: Outcome at age 3. Journal of Speech and Hearing Research, 40, 556 – 566.
Sawa, B. (1991). Uwarunkowania i konsekwencje psychologiczne zaburzeń mowy u dzieci. Warszawa, Wydawnictwa UW.
Sinkkonen, J. (1994). Hearing Impairment, Communication and Personality Development. Helsinki Univeristy Press.
Stern, D. N. (1985). The Interpersonal World of the Infant. New York: Basic Books.
Stern D. N. (1995). The Motherhood Constellation a Unified View of Parent - Infant
Psychoterapy. New York: BasicBooks.
Trevarthen, C. (2001). Intrinsic motives for companionship i understanding: their origin, development, and significance for infant mental health. Infant Mental Health Journal, 1-2, 95-131.
Yoder, P. J., Warren, S. F. (2001). Relative treatment effects of two prelinguistic communication interventions on language development in toddlers with developmental delays vary by maternal characteristics. Journal of Speech and Hearing Research, 44, 224 – 237.
Zaleski, T. (1993). Opóźniony rozwój mowy. W:: T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.) : Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin: Wyd. UMCS
Zalewska M. (1998). Dziecko w autoportrecie z zamalowaną twarzą. Psychiczne mechanizmy zaburzeń rozwoju tożsamości dziecka głuchego i dziecka z opóźnionym rozwojem mowy.
Warszawa: Wyd. Jacek Santorski & Co.
Gabinet Psychterapii
(okolice placu Wilsona)
01-603 Warszawa-Żoliborz
tel. 607 149 513
gabinet@gabinet-psychoterapii.waw.pl